در طب سنتی چینی گیاهان را هم بر اساس خواص شیمیایی که دارند و هم بر اساس طبیعت انرژی طبقه‌بندی می‌کنند. این طبیعت انرژی اغلب به عنوان دما از آنها یاد می‌شود که توانسته در تشخیص و درمان الگوهای عدم تعادل در بدن نقش حیاتی داشته باشد.
درک این انرژی‌های گرم و سرد برای تجویز موثر گیاهان دارویی در طب سنتی چینی بسیار ضروری است.
مفهوم انرژی گرم و سرد در TCM
در طب سنتی چینی، مفهوم گرم و سرد به دو جنبه اساسی اشاره دارد:
طبیعت ذاتی گیاه
هر گیاه دارای طبیعت ذاتی است که می‌تواند گرم، سرد، خنک و یا خنثی باشد. این طبیعت اثر قالب گیاه را بر بدن بعد از مصرف می‌تواند تعیین کند.
تأثیر گیاه بر الگوهای عدم تعادل
از گیاهان گرم و داغ برای درمان الگوهای سردی و کمبود خون در بدن استفاده می‌کنند،. در حالی که از گیاهان سرد و خنک برای درمان الگوهای حرارتی و افزایش خون استفاده می‌شود.
در طب سنتی این طبقه‌بندی انجام شده بر اساس سال‌ها تجربه بالینی است که از طعم گیاه، نحوه رشد آن و تاثیر آن علائم بیماری تعیین می‌شود.
به عنوان مثال، گیاهانی که طعم و عطر تند دارند باعث تحریک و بیشتر شدن گردش خون می‌شوند و به اصطلاح طبیعت آنها گرم است. در مقابل گیاهانی که مزه تلخی دارند، اثر آرامبخش و ضد التهابی دارند و اغلب طبیعت آنها سرد است.
گیاهان با طبیعت گرم
گیاهانی که طبیعت گرم دارند نسبت به گیاهان داغ ملایم‌تر هستند. از این گیاهان برای درمان الگوهای سردی خفیف و یا برای تقویت خون استفاده می شود، بدون آنکه حرارت بیش از حدی در بدن به وجود بیاورد پ.
این گیاهان خاصیت‌های زیر را دارند و مصرب آنها باعث می‌شود که جریان خون و انرژی خون بهتر شود، در بدن فرد احساس گرما و راحتی به وجود می‌آید. مصرف آنها باعث تقویت عملکرد اندام‌ها و سیستم‌های بدن می‌شود. با کمک آنها می‌توان دردهای ناشی هز قرار گرفتن در معرض سرما را تا حد زیادی کاهش داد.
نمونه‌هایی از گیاهان گرم
دارچین از گیاهان گرم کننده، تقویت کننده خون، قلب و کلیه، باز کننده کانال‌ها و تسکین دهنده درد است.
زنجبیل خشک یک نوع گرم کننده میانی برای طحال و معده بوده و مصرف آن باعث می‌شود که سرمای داخلی بدن دفع شده و حالات تهوع و استفراغ را متوقف کند.
رازیانه گیاهی است که باعث گرم شدن کلیه و کبد شده، باعث تنظیم خون و تسکین درد می‌شود. رازیانه به عنوان باز کننده خارجی و دفع کننده باد می شود. گشنیز خاصیت گرم کننده، بهتر کننده هضم‌ها و باز کننده مجاری را دارد.
گیاهان با طبیعت داغ
گیاهانی که طبیعت داغ دارند، دارای اثر گرم کنندگی قوی هستند. از این گیاهان برای درمان الگوهای شدید سردی و کمبود خون استفاده می‌کنند.
سردی شدید در بدن شامل ضعف شدید، اندام‌های سرد و متابولیسم کند است. شما باید از این گیاهان با احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص استفاده کنید، چون مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند باعث ایجاد حرارت و آسیب به خون شود.
نمونه‌هایی از گیاهان داغ
آکونیت فرآوری شده خاصیت به شدت گرم کننده خون، کلیه، قلب و طحال را داشته و مصرف آن باعث دفع سرمایه قوی شده و درد شدید را تسکین می‌بخشد.
فلفل سیاه باعث گرم کننده، تسکین دهنده، درد شکم و دفع کننده سرما است. میخک به عنوان گرم کننده طحال و کلیه، تنظیم کننده خون و متوقف استفراغ و تهوع ناشی از سرما است.میخک به عنوان فعال کننده خون، بهبود اشتها و گرم کننده میانی محسوب می‌شود.
گیاهان با طبیعت سرد
گیاهانی که طبیعت سرد دارند، برای درمان الگوهای حرارت در بدن استفاده می‌شوند. این الگوها می‌توانند ناشی از افزایش خون، کاهش التهاب و کمبود خون و یا عفونت‌ها است. بنابراین می‌تواند باعث تولید حرارت کاذب در بدن فرد می شود.
این گیاهان خواص زیر را دارند:
- حرارت اضافی در بدن را کاهش می‌دهد.
- برای دفع سموم و مواد زائد از بدن کمک می‌کند.
- مصرف آن خاصیت آرامبخش دارد، یعنی سیستم عصبی را آرام کرده و بی‌قراری و تحریک پذیری را کاهش می‌دهد.
- مصرف این گیاهان می‌تواند رطوبت و بلغم اضافی را از بین ببرد.
نمونه‌هایی از گیاهان سرد
ریشه کوپتیس به عنوان پاک کننده قوی حرارت از قلب، معده و کبد بوده و خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی دارد.
ریشه رهمانیا به عنوان پاک کننده حرارت از خون، تولید کننده خون و تولید کننده مایعات بدن است. گل داوودی دفع کننده باد و حرارت‌های خارجی بدن، آرامبخش کبد و روشن کننده چشم است.
نعناع به عنوان خنک کننده، دفع کننده باد و حرارت خارجی و همچنین تسکین دهنده درد است.
بابونه به عنوان ضد التهاب، آرامبخش و خنک کننده ملایم است.
گیاهان با طبیعت خنک
گیاهانی که طبیعت خنکی دارند، معمولاً نسبت به گیاهان سرد اثر ملایم‌تری دارند. این گیاهان برای درمان الگوهای حرارت خفیف و یا برای جلوگیری کردن از ایجاد سرمای بیش از حد در بدن در هنگام استفاده طولانی مدت بسیار مناسب هستند.
نمونه‌هایی از گیاهان خنک
ریشه گل قاصدک به عنوان پاک کننده حرارت و سموم از بدن بوده و باعث می‌شود که عملکرد کبد بهتر شود.
توت به عنوان دفع کننده حرارت خارجی و باد بوده، باعث مرطوب شدن ریه‌ها شده و باعث روشن شدن چشم می شود.
گل ختمی به عنوان پاک کننده سموم و حرارت بوده، خاصیت ضد التهاب و ضد میکروبی دارد.
ریشه شیرین بیان با طبیعت خنثی مایل به خنک خاصیت سم زدایی و تعدیل کننده اثر گیاهان دیگر را دارد.
گیاهان با طبیعت بی‌طرف
گیاهان با طبیعت بی‌طرف و یا خنثی یعنی نه گرم و نه سرد هستند و می‌توان از آنها برای شرایط مختلف و انواع مزاج‌ها استفاده کرد. این گیاهان اثرات متعادل کننده‌ای برای بدن دارند.
نمونه‌هایی از گیاهان بی‌طرف
مصرف این گیاهان باعث تامین انرژی در بدن شده، طحال و معده را تقویت می‌کند. جو به عنوان تقویت کننده طحال، کاهش دهنده مایعات حبس شده در بدن است. عناب به عنوان تقویت کننده خون بوده و خاصیت آرامبخشی دارد.
اهمیت تشخیص دقیق در TCM
انتخاب گیاهان گرم و سرد در طب سنتی چینی بستگی به تشخیص دقیق الگوی عدم تعادل در هر فرد دارد. یک پزشک متخصص طب سنتی چینی علائم بدن، زبان، نبض و نشانه‌های دیگر را ارزیابی می‌کند تا بدین طریق برای بیمار الگوی منحصر به فردی شناسایی کند.
وقتی این الگو شناسایی شد، متناسب با آن گیاهانی با طبیعت انرژی یابی مورد نیاز را تجویز می‌کند. اگر از گیاهان گرم برای یک الگوی حرارت و یا از گیاهان سرد برای یک الگوی سردی به طور نادرست استفاده شود، باعث می‌شود که وضعیت بیمار بدتر شود.
تعادل و هماهنگی
هدف استفاده از گیاهان گرم و سردر طب سنتی چینی برای آن است که تعادل و هماهنگی به بدن برگردد. اگر بتوان طبیعت انرژی گیاهان و نحوه تاثیر آنها را بهتر درک کرد، می‌توان به طور از آنها برای سلامتی و تندرستی بیماران استفاده کرد.
این روش جامع نه تنها برای درمان علائم موثر بیماری است، بلکه ریشه‌های عدم تعادل را هم مورد هدف قرار می‌دهد تا بهبودی پایدارتری فراهم آید.
